Плоштад на небо: Творештво што воведува нова локална сцена и ја промовира во мрежа на новиот архитектонски дискурс

Архитектонско-урбанистичката композиција на Студентскиот комплекс „Гоце Делчев“ во Скопје, составен од четири станбени блокови со капацитет од 1.216 кревети, социјални содржини, ресторан и фискултурна сала, се заснова на постигнување правилна инсолација на станбените единици што е добиено со периферно поставување на високите габарити.

Станбените блокови кои имаат ист архитектонски третман се состојат од низок дел П + 5 ката и висок дел П + 14 ката, додека на шестиот кат се сместени социјални простории кои продолжуваат во отворени тераси меѓусебно поврзани со мостови, формирајќи на тој начин плоштад на небо.

Конструкцијата на објектот е изведена од армиранобетонски платна во ребрест натурбетон. Површината на комплексот изнесува 3,24 хектари.

Во овој труд е направена комплетна анализа околу конкурсот за изградба на студентскиот дом, почетокот на проектирање, начинот на проектирање и школата на архитектура на Константиновски до свеченото отворање на објектот.

Архитектот земал предвид неколку основни параметри при самото проектирање како што се: позиција и локација, архитектонска просторна композиција, материјалот и текстурата, до самото архитектонско формирање на плоштад на небо.

ВОВЕД

Карактеристично за архитектонското творештво на големиот македонски архитект Георги Константиновски е новиот стил, филозофија и уметност, кои пак можат да се видат во проектот на Студентскиот дом „Гоце Делчев“ во Скопје.

Главната архитектонската концепција на овој извонреден студентски дом лоциран во населба Тафталиџе во Скопје се заснова на формирање атриум, обликуван од четири станбени блока, третирани од низок и од висок дел.

На архитектонската концепција на овој објект што претставува новост во архитектурата во периодот кога е создаден, исто така и времето за изработка на главниот проект од 45 дена претставува своевиден рекордeн потфат. Бидејќи за еден ваков проект потребни се скоро три години.

Карактеристично за овој студентски дом е тоа што студентската соба има посебен третман, така што е обезбедена интимност и индивидуалност на студентот, при што секој студент има свој агол, вградена библиотека и посебни санитарни јазли.

Сето ова, заедно со спортските терени, зеленилото, гаражите за автомобили на студентите станари во овој дом зборува дека ова архитектонско решение претставува извонредна архитектонска креација.

Двокреветни соби[1]

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, (The Rath of an Architect), 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 39

АРХИТЕКТУРАТА НА КОНСТАНТИНОВСКИ

Георги Константиновски се појави на македонската архитектонска сцена во периодот кога отпочнува процесот на ревизија на модерната доктрина. 50-тите и 60-тите години се период на критика на модерната од различни аспекти, на европската сцена преку структурализмот и постструктурализмот, а на американската сцена преку новата монументалност. Критиката на модерната се движеше од политички, етички, лингвистички и феноменолошки позиции.

Георги Константиновски го отпочнува своето творештво воведувајќи ја новата локална сцена и промовирајќи ја во мрежа на новиот архитектонски дискурс. Неговото творештво го обележува постземјотресната реконструкција на градот Скопје, но на еден паралелен авторски начин со архитектонски дела кои стануваат референтни точки во новиот архитектонски израз.

Во делата на Георги Константиновски препознаваме различни состојби: состојба на радикален пресврт и состојба на стационарен тек, разработка и проширување на воспоставените теми. Одредени теми се константни во неговите дела, други се перманентна трансформација, препознавајќи ја неговата флуктуирачка творечка конфигурација[1].

КОНКУРС ЗА ИЗГРАДБА НА СТУДЕНТСКИ ДОМ

Поради зголемениот број на студенти на скопскиот универзитет со што се создале проблеми за сместување, одлучено е да се изгради нов студентски дом во Скопје со капацитет од 1.200 легла. Ректорот на Универзитетот веднаш распишал конкурс за архитектонско решение на нов студентски дом.[1] За изградба на овој проект бил распишан конкурс на кој учествуваат седум градежни претпријатија од Македонија и од Србија[2].

По пуштањето во употреба на Градскиот архив во Скопје, на професорот Константиновски му се јавил тогашниот проректор Љубомир Шукаров и го повикал на разговор во Клиничката болница. Му рекол дека го избрале него како афирмиран архитект да го проектира новиот студентски дом. Константиновски како асистент имал обврски кон постарите колеги и одговорил дека би било добро ако тие бидат вклучени во проектот, но проректорот и понатаму настојувал тој да биде проектант[3].

Проректорот на Универзитетот, Љубомир Шукаров ги одредил архитектите Димитар Мартуклов, Александар Шулевски и Генади Бужаровски како членови на Лицитациска комисија[4].

Проф. Георги Константиновски со јако темпо го работи главниот проект во соработка со асистентите на Архитектонско-техничкиот факултет во Скопје, архитектите Александар Прилепчански, Предраг Константиновиќ и Андреја Олуиќ и архитектите Константин Тамбурковски и Наум Јовковски[5]. Проектот бил изработен за рекордни три месеци.

По повод 13 Ноември, денот на ослободување на Скопје и 20-годишнината на Универзитетот во 1969 година е удрен камен-темелникот на новиот студентски дом[6]. Со тоа на свечен начин пред голем број присутни, општествено-политички работници од градот Скопје и од Републиката, студенти и наставници на Универзитетот во Скопје почнува реализацијата на Студентскиот дом „Гоце Делчев“.

ПОЗИЦИЈА И ЛОКАЦИЈА

Една од карактеристиките на архитектурата на Константиновски е тенденцијата кон неситуирани идеални типови. Нивното создавање е поврзано повеќе со еден вид уметничка волја, отколку со конкретниот контекст. Архитектура на Константиновски се надоврзува на контекстот и во таа смисла не е контекстуална. Таа го гради контекстот, создава еден нов контекст.

 Aрхитектонски урбан карактер на Студентскиот дом „Гоце Делчев“[1]

Легенда:

1. Станбен блок
2. Ресторан
3. Спортска сала
4. Отворен амфитеатар
5. Паркинг
6. Рекреативен парк
7. Тенис
8. Одбојка
9. Кошарка
10. Бина за свечености
11. Фонтана
12. Водена површина

ПОЧЕТОКОТ НА ПРОЕКТИРАЊЕ

Во почетната фаза при проектирањето Константиновски се посветил на решавањето на станбените блокови. Капацитетот од 1.216 легла којшто се барал во проектната програма го поделил на четири дела и се одлучил за габарити со капацитетот од 300 студенти во еден станбен блок. Тој пристапувал во решавањето на еден карактеристичен кат и ги работил во размер 1 : 1000! Тоа била основата на којашто ги гради просторите, ширината на скалишното и лифтовското јадро, растојанието меѓу ѕидовите од групациите на студентските соби и санитарните блокови[1].

На крај, основата ја црта во размер 1 : 1000 и сигурен е дека при нејзиното зголемување нема да има промени. Така и се случило. Секој блок одделно тој го зголемува како просторна композиција од низок дел П + 5 и висок дел П + 14. Ниските делови ги поставил околу отворен амфитеатар за да се овозможи правилна инсолација на јадрото од општата композиција, а високите на периферијата од општата поставка. Односот меѓу блоковите е условен со точно лоцирање на централното скалишно јадро од еден блок кон завршното јадро од другиот блок. Сите четири блокови ги поврзува на шестиот кат со мостови и на тој начин создава плоштад на небо[2].

Основа на карактеристичен кат[1]

Комплексот со своите димензии 180 х 180 метри го поделил на четири квадрати различни по големина, според јапонската филозофија на организирање на просторот во нивните светилишни комплекси. Квадратите во основата на комплексот ги потенцира со широки поплочени патеки. На секој од овие квадрати архитектот му дал различна содржина и организација што има за цел да се избегне каква било монотонија или повторување. Во најголемиот квадрат е сместен ресторанот, а во вториот по големина фискултурната сала која е со димензии 42 х 21 метри[1]. Секој квадратен метар од партерното и хортикултурно решение е до најмал детал длабоко обмислен. Во овој комплекс архитектот предвидел паркинг за 40 возила, игралиште за кошарка и за одбојка како и игралиште за тенис. Во двата помали квадрата предвидени се патеки со клупи за седење, водени површини, скулптури и слободностоечки ѕидови. Хортикултурното решение на партерот го предвидел со повеќе комбинации на зимзелени и листопадни дрвја и со изобилство на украсни цвеќиња[2].

Спортска сала

АРХИТЕКТОНСКА ПРОСТОРНА КОМПОЗИЦИЈА

Студентските единици се референтно ниво од кои се генерира целината. Константиновски овој проект го објасни преку студијата на студентска единица, која е клучен елемент за разбирање на целата постапка, тргнувајќи од индивидуалноста на студентот, преку серија сукцесивни нивоа: станбена единица, обединување на станбените единици во станбена група, формирање на станбен кат од станбените групи, групирање на станбените објекти околу внатрешниот двор, постапката оди оддолу-нагоре, во еден процес на самосличност на елементот и целината, а принципите на фрактална геометрија се метафора за обликовната постапка.

еднокреветни спални соби

„Поединечно во секој станбен блок требаше да сместам 135 двокреветни спални соби, 16 еднокреветни спални соби за апсолвенти и 8 апартмани за оженети студенти“, вели Константиновски и додава: „Оттука произлезе дека требаше да се обрне посебно внимание на двокреветните спални соби како најмногу застапени“. Идејата му дошла од киосци коишто во еден простор обединуваат две посебни функции, тука веднаш архитектот размислил како во еден единствен простор да направи две издвоени функционални целини. Со повлекување дијагонала на квадратот на собата и одземање на одредена површина од квадратот на другиот крај од дијагоналата, тој создал две рамноправни зони кои делуваат изолирано една од друга. Тоа била и целта, во еден простор да спијат и работат две лица, а да не си пречат еден на друг.

Соби за оженети студенти[1]

Константиновски направил симетрична композиција од четирите двокреветни спални соби во однос на две нормално поставени оски и создал т.н. грозд. На хоризонталната оска го поставил ходникот и за да го осветли со природна светлина, ги раздвоил четирите спални за еден метар во однос на вертикалната оска и на тој начин обезбедил, од една страна природно осветлување на ходникот, а од друга страна изолирано влегување во спалните соби. Со композиција составена од два грозда ја формирал целата основа на карактеристичниот кат. Меѓу нив го поставил скалишното јадро и истовремено од двете страни ги поместил гроздовите за по 90 см. На краевите ги поставил во издвоени волумени, а санитарните јазли исто така на растојание од 90 см од гроздовите. Со цел да се избегне чувството на издолжена комуникација двата грозда ги симнал за една широчина од ходникот и на тој начин комплетно ја оформил основата на станбениот блок. Во просторното обликување на објектот на приземјето ги сместил апартманите за женетите студенти и за нив предвидел посебен влез. На најгорните два ката како најмирна зона сместени се еднокреветни спални соби за апсолвентите. Структурата на фасадата од натурбетон е ребреста со посебно потенцирање на меѓукатната конструкција со квадратни полиња.

На шестиот кат, на нивото на мостовите се наоѓаат социјални простории за дружење, а во нивно продолжение се надоврзуваат отворените тераси наменети за одмор и рекреација. Четирите тераси од блоковите се поврзани со наткриени мостови и на тој начин е воспоставена кружна комуникација меѓу сите блокови.

Ресторан[1]

Легенда:

1. Влезен хол
2. Ресторан
3. Спуштен дел
4. Фонтана
5. Рампа ниша
6. Голема ниша
7. Кујна
8. Бифе
9. Книжарница
10. Стаклен влез

При решавање на архитектонско-просторната концепција на ресторанот се настојува во еден и единствен простор да се долови чувство на интимност и топлина коешто е постигнато со оформување на помали или на поголеми ниши за ручање, со денивилација на подните површини, како и со просторна експлозија на одредени делови од просторот. Во ресторанот е овозможена комплетна исхрана за сите студенти, кујната служи само за загревање и за сервирање на храната, а ресторанот е од типот на самопослужување. Во централниот дел предвидена е фонтана, а тој дел е повисоко издигнат како посебна целина формирана од четирите крстовидни столбови и од четири помали во една поголема ниша кои се поставени на аглите на централниот простор. При седењето во нишите, студентот, заради специфичната уреденост може да почувствува амбиент на уреден парк.

Во приземјето се сместени социјални простории, сали за состаноци, канцеларии и сите други придружни простории потребни за еден ваков објект[1].

Ресторан

ПЛОШТАД НА НЕБО

Ходниците во овој објект се посебно решени. Посебно решение имаат и терасите. Веќе споменав дека терасите на шестиот кат се поврзани со отворени воздушни врски и со тоа претставуваат еден вид плоштад на небо. Ваквиот начин на проектирање на терасите за прв пат како идеја Константиновски ја сретнал работејќи ја магистерската работа на Универзитетот „Јеил“ под менторство на американскиот архитект Паул Рудолф.

Терасите на шестиот кат прво имаат пристап кон високиот дел на објектот со што се овозможува целосна врска со сите четири блокови. Тие се проектирани за прв пат на таков начин во Македонија. Предвидено е да изобилуваат со водени површини – фонтани, базени, скулптури, клупи за седење и друго што придонесува престојот на студентите да им биде попријатен. Во продолжение на терасите во високиот дел на блоковите се наоѓаат простории за дневен престој на студентите како библиотеки, сали за телевизија, за радио, читални и други простории, а има и чајна кујна и автомати за кафе и др.

Над четиринаесеттиот кат поставена е проодна тераса, која може да служи за сончање и да има столови за одмор и чадори.

МАТЕРИЈАЛ И ТЕКСТУРА

Студентскиот дом „Гоце Делчев“ е направен од армиран бетон и има архитектонска форма која повикува редефинирано на класична синтакса: почеток, средина и крај. Во таа смисла изразот на материјалот произлегува од формалниот систем. Односот на објектот и подлогата е редефиниран. Објектот не е повеќе индиферентен на подлогата, тој изникнува од неа, се набира. Материјалниот набор на подножниот раб е елемент кој го изразува проникнувањето.

Натурбетонот со оглед на неговата специфична технологија и вградување, во целост задоволува и е меѓу поуспешните изведби во периодот од 60-тите и 70-тите години во Скопје. Ѕидовите од внатрешната страна се изолирани со тервол како добар термоизолационен материјал и со гипскартонски плочи.

ЕКОНОМИЧНОСТА НА ПРОЕКТОТ НА ПРВО МЕСТО

Познато е дека вредно архитектонско дело може да биде само она што ги задоволува сите функционални, конструктивни и естетски критериуми, а притоа да биде максимално економично. Така работат сите великани на архитектурата.

Проектирањето е сложен умствен процес при што истовремено се размислува за бројни проблеми поврзани со реализацијата на одредени фази на изведба. Затоа проектантскиот процес бара подолг период за размислување со цел да се дојде што поблиско до најдоброто решение, односно до такво решение коешто ќе ги задоволи сите основни критериуми, а притоа да се постигне најекономичен проект. Тоа значи економичност не само за инвеститорот туку што е многу позначајно и економичност за цело општество. Државата ќе биде посилна ако се води сметка за рационална градба независно дали таа се базира на приватен или на општествен капитал[1].

При изградбата на Студентскиот дом „Гоце Делчев“ во Скопје технологијата на изведбата, системот на конструкцијата, изборот на материјалите, начинот на изведувањето, како и филозофијата во пристапот на проектирањето придонеле за конечното чинење на еден кревет, вклучувајќи ги комплетно и сите издатоци за станбените блокови и ресторанската зграда со целосна опрема.

НОВАТА СОСТОЈБА НА СТУДЕНТСКИОТ ДОМ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“

Партерот околу домот требаше да содржи различни рекреативни содржини во вид на отворен амфитеатар за студенти со собирање и групирање на студенти, но такви содржини не се изведени до денес.

Шестиот кат наместо да биде отворен простор за комуникација и фреквенција на студенти од еден блок до друг блок со мостовите е затворен, а таму е воспоствен некој кос кров со што се менува комплетната слика и изгледот на Домот.

ЗАКЛУЧОК

Студентскиот дом „Гоце Делчев“ претставува извонредно архитектонско решение и пример, како со повторување на ист волумен може да се постигне динамичност на масите во простор. Во партерното решение се застапени спортски игралишта, отворен амфитеатар, трибина за свеченост, парковски оази, плато за паркирање на возила, бројни поплочени стази и др.

Во текот на обновата на градот Скопје по земјотресот во 1963 година, архитектурата била во подем. Особено популарен стил во овој период бил модернизмот, со посебен осврт на бетонскиот брутализам, стил карактеристичен по тоа што се одразува со геометриски теми и со груб бетон. Посебниот изглед на Студентскиот дом го прикажува животот на студентите со посебни драматични детали и карактеристики.

Денес Студентскиот дом „Гоце Делчев“ сè уште е недовршен како што било по проектот на Константиновски. Партерот е проектиран да содржи различни рекреативни содржини, за жал уште не се направени, шестиот кат наместо да биде отворен како простор за комуникации и собирање на студентите во моментов е затворен.

Градската управа на Град Скопје треба да подготви национална стратегија, а централната и локалната власт треба да имаат јасна концепција за заштита на капитални објекти и објекти од културно и историско наследство како што е Студентскиот дом „Гоце Делчев“ и низа други објекти во Република Македонија кои силно пулсираат во современата македонска архитектура.

Автор: проф. д-р Мумен АБУАРКУБ, дипл. инж. арх.

Библиографија:

Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, (The Rath of an Architect), 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015

Minas Bakalchev, Georgi Konstantinovski, arhitektura na vertikalno proniknuvanje

Newspaper (The vecer), 10.4.1969

Newspaper (The Nova Makedonija), 19.9.1969

Newspaper (The Nova Makedonija), 22.9.1969, Journalist: G. Godzoski

Newspaper (The Nova Makedonija), 12.11.1969

Newspaper (The Nova Makedonija), 22.9.1969, Journalist: G. Godzoski

Newspaper (The Studentski zbor), 10.11.1969, Journalist: B. Treneski

https://www.porta3.mk/wp-content/uploads/2016/09/KIR_2176.jpg

The personal collection of Georgi Konstantinovski

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 40

[1] Newspaper (Nova Makedonija), 22.09.1969, Novinar: G. Godzoski

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, (The Rath of an Architect), 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 40

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, (The Rath of an Architect), 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 39

[1] Newspaper (Nova Makedonija), 22.9.1969, Novinar: G. Godzoski

[2] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 38

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, (The Rath of an Architect), 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 40

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 37

[2] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 38

[1] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, (The Rath of an Architect), 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 37

[1] Newspaper (The vecer), 10.4.1969

[2] Newspaper (Nova Makedonija), 19.9.1969

[3] Georgi Konstantinovski, Patot na eden arhitekt, 1958-2013, Kultura, Skopje, 2015, p. 37

[4] Newspaper (Nova Makedonija), 19.9.1969

[5] Newspaper (Nova Makedonija), 22.9.1969, Novinar: G. Godzoski

[6] Newspaper (Nova Makedonija), 12.11.1969

[1] Minas Bakalchev, Georgi Konstantinovski, arhitektura na vertikalno proniknuvanje