Нова визија за сообраќајот во Скопје

За да замислиме перфектен град во кој би живееле, ќе треба да одговориме на неколку прашања. Дали тоа е град во кој децата ќе играат безбедно? Дали e тоа град со зелени површини и паркови? Дали во него ќе можеш да пешачиш или возиш велосипед непречено?
Планирањето на ова е многу комплексна задача која е потребно да се реализира согласно на претходно усогласен стратегиски план кој ќе ги задоволи мобилните потреби на луѓето во градовите, а се нарекува одржлив урбан план за мобилност (sustainable urban mobility plan).

Oдржливиот урбан план за мобилност има за цел да креира урбан транспортен систем којшто:
• Обезбедува на сите граѓани да им се овозможат транспортни услуги до посакуваните дестинации.
• Подобрување на безбедноста и сигурноста.
• Редуцирање на загадувањето на воздухот, бучавата, емисијата на гасови како и потрошувачката на енергија.
• Подобрување на ефикасност и економичност при превоз на лица и добра.
• Придонесува за атрактивноста и квалитетот на урбаната средина за граѓаните, економијата и самото општество како целина.

Можности од спроведување на сообраќајната политика во Скопје

1. Зголемување на потенцијалот за пешачење и возење велосипед
Географските карактеристики на Скопје овозможуваат поголем дел патеки за пешачење и велосипедизам отколку за моторни возила. Осумдесет проценти од територијата на градот е рамна, а просечна годишна температура е поволна и изнесува15 Целзиусови степени. Далечините се погодни за возење велосипед, но како и да е Скопје не успеа да прерасне во велосипедски град. Па така денеска скопските велосипедисти бараат стратешки решенија и еднаков третман како и моторните возила. Проширените улици не се доволни сами по себе без целосно поврзана, организирана велосипедска патна мрежа. Скопје има 60 км велосипедска мрежа по страните на улиците, булеварите и 20 км велосипедска мрежа по кејот на реката Вардар, но сепак повеќето од нив не се погодни за употреба. На овие патеки постојат многу пречки како што се немање соодветни сообраќајни знаци, паркиралишта за велосипеди, корпи за отпадоци и друга урбана опрема. Листата на придобивки од овој начин на превоз е долга вклучуваjќи: економски преку намалување на буџетот во домаќинствата за автомобилите, намалување на времето изгубено во сообраќајниот метеж, намалување на здравствените трошоци благодарение на ефектите од редовна рекреација, еколошките влијанија, заштеда на необновливи ресурси и други.

План за користење велосипеди во Скопје

2. Нов концепт на паркирање
За жителите на град Скопје паркирањето е главен проблем. Поради актуелноста на овој проблем пред неколку години беше воведена „сина зона“ и плаќање на паркинг. Првиот обид за наплата не беше ефективен, па од јуни 2011, нов декрет ја дефинираше зоната за краткотрајно паркирање и резервиран паркинг-простор. Активното справување со овој проблем обезбедува нови решенија кои се битни за подобрување на сообраќајната стратегија на Скопје. Одлична идеа би била поставување на транспортни терминали и „Park and Ride“ концептот за решавање на проблемите со паркирање на возилата во деловите од зонско паркирање како и со двата големи проблеми кои се јавуваат во Скопје, односно сервисирањето на патници од страна на Јавниот градски превоз кои доаѓаат од субурбаните и соседните области. Жителите на овие области се опслужуваат со лоша транспортна услуга. Уште еден сериозен проблем се дневните пристигнувања на луѓе во Скопје од внатрешноста на земјата поради бизнис, административни, едукативни, здравствени или други потреби. Повеќето од овие патувања се прават со патнички автомобили кои ја уништуваат транспортната мрежа во Скопје.
Одлична солуција за решавање на овие проблеми би било конструирањето на добро планирани транспортни центри кои ќе бидат поставени на главните влезови од автопатите во Скопје. Овие транспортни центри би имале тројна улога:
• Ќе бидат почетна и крајна точка на сите урбани линии од Јавниот градски превоз.
• Ќе бидат почетна точка на сите субурбани линии кои ги поврзуваат сите соседства кои гравитираат околу Скопје.
• Можат да бидат точки каде ќе бидат конструирани „Park and Ride“ паркиралишта кои би обезбедиле паркинг за оние патници кои дошле од внатрешноста на Македонија во Скопје со автомобили.
Овие терминали ќе работат на следниот начин. Патниците кои живеат во субурбаните области и населби ќе доаѓаат до транспортните терминали користејќи некои од приградските линии. Тука ќе бидат имплементирани дневни фреквентни пристигнувања и сервиси со ниски цени. Патниците тука ќе се прекачуваат од субурбаните во урбаните линии како би го продолжиле патувањето кон посакуваната дестинација во Скопје. Времето на чекање треба да се сведе на минимум, а урбаните линии треба да бидат пофреквентни. Честите заминувања – пристигнувања можат да се оправдаат со зголемувањето на бројот на патници кои доаѓаат од внатрешноста на земјата со автомобили, кои би ги паркирале во транспортниот терминал и ќе го продолжат патувањето кон целната дестинација со Јавниот градски превоз.
Изборот на правилната локација е комплициран и е од круцијално значење за атрактивноста и функцијата на овие транспортни центри. Нивната локација мора да биде на влезот на автопатите во Скопје со тоа што ќе има одлична конекција со околната сообраќајна мрежа. Генерално, при дизајнирање на „Park and Ride“ паркиралишта треба да следуваат неколку аспекти: безбеден и лесен пристап за пешаци и велосипедисти, безбедна циркулација на возилата од јавниот транспорт кои го опслужуваат терминалот како и приватните автомобили кои го користат. Притоа е важно терминалите да овозможат добра сигнализација, информации за патниците и сите корисници на терминалот. Терминалите би можеле да бидат лоцирани на следните позиции:
• На источниот влез во градот. Оваа локација може да ги опслужува сите автомобили кои влегуваат од источната страна во Скопје како и околните населби источно и североисточно од Скопје.
• На западната страна терминалот може да биде сместен во населба Ѓорче Петров и ќе ги опслужува субурбаните линии и патниците кои доаѓаат од запад.
• На север од Скопје односно во населба Бутел и ќе ги опслужува субурбаните линии и патниците кои доаѓаат од Косово.
• На југ од Скопје каде ќе ги опслужува субурбаните линии и патниците кои доаѓаат од југ.

“Park and Ride” на терминалот „Долги Мост“- Љубљана, Словенија

Предлог за терминални центри во Скопје

3. Реформа во јавниот градски превоз
Реформите мора да ја искористат постоечката понуда на јавен и училишен превоз со цел рационално да се искористат сите средства од државата и општината. Па така може да се искористат веќе постоечките автобуси на ЈСП со зголемување на бројот на линии и нивната фреквентност како и пуштање во оптек електрични автобуси кои ќе го намалат загадувањето на воздухот како и бучавата низ градот. Друга идеја би било поставувањето на брз трамвај или висечки трамвај по главните коридори низ градот кој ќе го поврзува градот исток-запад, север-југ.
Брзиот трамвај е доста атрактивен последните години низ европските градови бидејќи има ниски трошоци и поголема сигурност во споредба со тешките железнички системи. Тој се состои од неколку модернизирани трамвајски траки со апсолутен приоритет на системот за премин и се движи по физички одвоен пат. Тоа ја прави саканата дестинација поприфатлива од страна на патниците. Краков е еден од првите европски градови кој го има прифатено брзиот трамвај како јавен градски транспортен систем.

Предлог за брз трамвај или висечка железница низ Скопје

Подобро решение за Скопје би било имплементација на висечка железница која би претставувала брз трамвај. Тоа е подигната пруга со еден колосек каде возилото е прицврстено фиксирано за пругата. Претставува безпилотен железнички систем кој е направен над улиците, канали или реки. Претставува одлична идеја за Скопје, бидејќи не се сече со веќе постојниот патен сообраќај и ќе го редуцира сообраќајниот метеж во самиот град.

Пример за висечка железница во Дортмунд

4. Намалување на загаденоста на воздухот и подобрување на квалитетот на живот
Според последните истражувања на финскиот Метеролошки институт и Македонскиот институт за јавно здравство, Скопје од сите европски градови има највисока концентрација на честици во воздухот (PM 2,5). Спрема истражувањата најголем причинител на ова е моторизираниот сообраќај во градот. Според тоа од огромно значење е да се редуцира загаденоста на воздухот и да се промовираат здравите навики на живот. Една од идеите за минимизирање на загаденоста на воздухот е имплементацијата на „Зони со ниска емисија на издувни гасови“ која има за цел намалување на емисијата на штетни гасови на возилата. Најдобро за Скопје би било кога „Зоната со ниска емисија на издувни гасови“ би го покривала целиот град или барем центарот на градот. Возилата кои не ги исполнуваат европските стандарди за емисија на штетни гасови би биле засегнати од имплементацијата на овие зони, додека останатите возила слободно би се движеле низ градот. Сопствениците на возилата кои не ги поседуваат стандардите за емисија на штетни гасови би имале неколку опции како на пример реорганизација на нивните патувања и користење на други возила или возилата од јавниот градски транспорт, пешачење, велосипеди кои веќе би биле дозволени низ тие зони или да платат извесна сума за движење на автомобилот низ таа зона. Овие зони треба да бидат под видеомониторинг каде што автоматски ќе бидат бележени регистрациите на самите возила. Друга идеа за намалување на емисијата на штетни гасови е користењето на електрични автобуси, автомобили и обезбедување на електрични полначи за истите на повеќе локации низ целиот град.

Заклучок
Скопје има многу проблеми кога станува збор за сообраќајот. Брзата демографска експанзија беше предизвикана од концентрирање на речиси сите државни институции во Скопје, што резултираше, како со зголемување на сообраќајните проблеми така и со збогатен социјален, културен, економски и политички живот. Демографскиот раст доведе до зголемување на бројот на возила во приватна сопственост, создавајќи најголем дел од сообраќајните проблеми во градот. Имајќи предвид дека сообраќајните проблеми се поврзани со квалитетот на животот и економскиот просперитет на градот, Градот Скопје го усвои SUMP (sustainable urban mobility plan) и одржлива транспортна политика и мерки. Општата цел на SUMP е да се трансформира постојниот транспортен систем во систем кој ќе ги зајакне колективните економски, социјални и еколошки потреби и ќе ги минимизира несаканите економски, социјални и еколошки ефекти. Јавниот превоз, со низок квалитет на услуги, предизвикува опаѓање на интересот на граѓаните, што го прави бројот на корисници помал. Постојната сообраќајна мрежа е формирана по катастрофалниот земјотрес во 1963 година и претставува комбинација на прстенести патишта, радијални и ортогонални инфраструктурни потсегменти околу самото „јадро“ на градот. Недостатокот на некои инфраструктурни хоризонтални коридори предизвикува несакано мешање на транзитниот со нетранзитниот сообраќај. Во комбинација со концентрацијата на административни и други услужни дејности во центарот на градот, доаѓа до презаситување на булеварите и улиците, тесни грла, редици, подолги патувања, висока потрошувачка на енергија и загадување.
Сметам дека сите предлози кои се дел од оваа студија би овозможиле граѓаните на град Скопје да живеат квалитетен живот со минимална употреба на автомобили. Европските искуства на кои се повикува покажуваат дека доколку се промени сообраќајната политика и култура во градот Скопје, луѓето ќе се чувствуваат посигурни и позадоволни. Бројот на сообраќајни незгоди значително ќе се намали. Квалитетот на живот во општината ќе се подобри. Современиот начин на размислување ќе донесе здрава животна средина и добро развиена транспортна понуда во Скопје. Како резултат на ниската потрошувачка на енергија, Скопје ќе има чист воздух и минимална бучава.
Јас се надевам дека оваа статија ќе допре до луѓето задолжени за сообраќајните активности во Скопје и ќе биде корисна при решавањето на дел од веќе постоечките проблеми.

Автор: Бобан АТАНАСОСКИ, дипл. град. инж.

Извадок од дипломскиот труд „Traffic policy in Skopje“ FGG,  Univerza v Ljubljani

(објавено за Пресинг во двобројот со Порта3)