Мода и отпад – врска која треба да стане одржлива

Денес купуваме облека повеќе од кога било досега, ја носиме пократко и создаваме огромни купишта текстилен отпад, кој најчесто завршува на депонии или се гори, испуштајќи токсични материи и стакленички гасови. Секоја година се произведуваат неверојатни 100 милијарди парчиња облека, што е 14 парчиња облека за секој човек на планетата. Модната индустрија стана синоним за прекумерна потрошувачка, но и неконтролирано производство на отпад, загадување на животната средина и експлоатација на работниците.

Проблемите на модната индустрија се многубројни, па можеби затоа на темата за нивното влијание врз климатските промени ретко се зборува во јавноста.

ПОЗИТИВНИ СИГНАЛИ ПОСЛЕ COP26

Позитивни сигнали доаѓаат од последната меѓународна конференција за климатски промени одржана оваа година во Глазгов (COP26), на која присуствуваа претставници на големи компании и познати модни куќи, како и невладини иницијативи кои се борат за регулирање на модната индустрија.

На COP26, некои од најпознатите светски брендови како Стела Макартни и Бурбери ги претставија своите визии за поетичка и поодржлива модна индустрија.

Модните компании се свесни за проблемот и за нивното влијание, што е првиот и најважен чекор во решавање на проблемот. Сè поголем е поттикот за различните иницијативи на модните компании да се занимаваат со решавање на негативните ефекти што нивниот синџир на производство го има врз животната средина.

Меѓу првите конкретни чекори е потпишувањето на Повелбата на ОН за модната индустрија за климатски активности, која беше потпишана од стотици компании – меѓу кои и Гучи, Х&М и Зара. Повелбата поставува цели засновани на наука во согласност со Парискиот договор, но не постои обврска или законски мандат да се бара одговорност од брендовите. Во исто време, некои големи модни куќи сè уште ја немаат потпишано повелбата.

ОДЛУЧУВАЧКАТА УЛОГА НА ЗАКОНОДАВСТВОТО

Многу водечки фигури во индустријата се согласуваат дека е потребно законодавство за модните брендови да дејствуваат решително и да дадат каков било придонес во борбата против климатските промени.

Сепак, една таква иницијатива неодамна пропадна кога, во 2019 година, Владата на Обединетото Кралство ги отфрли сите предлози за забрана на согорувањето или отстранувањето на непродадените залихи што може да се користат повторно или да се рециклираат.

По COP26, нова надеж доаѓа од Европската комисија, која најави дека оваа година ќе објави сеопфатна стратегија на ЕУ за текстилни производи. Оваа стратегија претставува можност да се намали негативното влијание на светската мода. Ефективната промена бара одвојување на модната индустрија од фосилните горива и обезбедување дека индустријата ќе се префрли на одговорно производство засновано на употреба на одржливи влакна и со префрлање на облека што има подолг животен век и поголема можност за рециклирање.

Доколку се донесе таков закон и ако владите ширум светот го следат нивниот пример, текстилниот сектор би можело да биде принуден да се сврти кон побавно производство што целосно би ги променило навиките на потрошувачите, што на крајот би имало позитивни ефекти врз климатските промени и врз животната средина.

ПОЛИЕСТЕРОТ КАКО ПРВ ВО НИЗАТА ПРОБЛЕМИ

Влијанието на модната индустрија врз животната средина почнува од првата алка во синџирот на снабдување. Со цел да се произведе најевтиниот можен текстил, индустријата сè повеќе се потпира на синтетички влакна, пред сè на полиестер. Овој полимер, кој се користи и за производство на пластична амбалажа, главно се добива како нафтен производ и зазема речиси половина од уделот на влакна во текстилната индустрија. Доколку продолжи сегашниот тренд на користење синтетички влакна, се проценува дека за помалку од една деценија три четвртини од текстилот ќе се произведуваат од фосилни горива. Полиестерот наталожен во природата се распаѓа и создава честички кои не се биоразградливи и кои продолжуваат да циркулираат во природата, а може да се најдат дури и во живите организми.

Производството на памук не е помалку опасно за природата, бидејќи неговата преработка вклучува големи количини на отровни отпадни води, а со сегашното темпо на производство не би била сигурна поддршката за потребите на модната индустрија.

Откако првичните суровини конечно ќе се претворат во текстилен материјал, со значителна потрошувачка на енергија, почнува нивниот транспорт, кој често вклучува вкрстено патување на различни континенти. Често се случува суровините да се транспортираат низ светот од фабриките кои склопуваат одредени делови до оние што го финализираат производот, а потоа уште еднаш до бутикот каде што ќе се продаваат.

Доколку не стигне до клиентот во наведениот рок, артиклот го продолжува транспортниот синџир до нова дестинација. Повеќето алишта го завршуваат својот живот или на депонија или во инсинератор. Од вкупно 48 милиони тони произведена облека во 2015 година, крајната дестинација за повеќе од 70 отсто или 35 милиони тони облека била депонија или печка, при што 70 отсто од тоа биле депонирани, а останатите 30 отсто изгорени. Приближно по еден камион облека се фрла секоја секунда на депониите ширум светот. Поголемиот дел од овој отпад постепено ќе изгние во текот на стотици години, ослободувајќи микровлакна и токсични хемикалии во почвата и во подземните води и ослободувајќи метан во атмосферата.

РЕЦИКЛИРАЊЕТО НЕ МОЖЕ ДА ГО РЕШИ ПРОБЛЕМОТ

Се проценува дека модната индустрија учествува со околу 8 до 10 отсто од вкупните емисии на стакленички гасови и околу 20 отсто од отпадните води. Влијанието на модната индустрија врз животната средина е поголемо од воздушниот и поморскиот транспорт заедно, но регулативите кои би имале за цел да ги намалат негативните ефекти речиси и да не постојат. Со проектираниот тренд на раст на модната индустрија од над 20 проценти годишно, потребни се брзи решенија.

Некои модни компании како H&M веќе се обидоа да го намалат влијанието врз животната средина со купување стара облека, но се покажа дека рециклирањето не може да го реши проблемот со брзата мода, ниту да го спречи експоненцијалниот раст на употребата на синтетички влакна.

Во моментов, помалку од еден отсто од старата облека се рециклира за да се произведе нова, 13 проценти се претвораат во други материјали, додека рециклираниот материјал полиестер главно доаѓа од пластични шишиња. Ова само ја отстранува пластиката од циклусот на рециклирање и ја носи на чекор од депонијата. Облеката што не се депонира оди на согорување. Бидејќи количината на облека која станува отпад постојано се зголемува, а нивниот откуп се намалува, во некои посиромашни рурални средини е забележано дека луѓето користат пакувања со облека како гориво за греење, што го носи процесот на согорување во населени места, што може да има дополнителни последици за жителите.

Мора да се изнајдат ефикасни решенија за да се реорганизира модната индустрија и да се стави на производствен колосек кој би бил поодржлив и посоодветен за животната средина и за климатските промени. Од модните брендови се очекува да станат одговорни за она што се случува во нивните синџири на снабдување и да преземат целосна одговорност за она што се случува со нивната облека на крајот од тој синџир.

ПОЗИТИВНИ ДЕЛОВНИ ПРИМЕРИ

Некои компании самоиницијативно веќе ги направија првите чекори и го реформираа својот бизнис.

Брендот за женска облека House of Baukjen, на пример, ја освои наградата на ОН за својот кружен бизнис-модел. Нивната модна куќа постигна јаглеродна неутралност во целиот синџир на снабдување, производствени процеси и логистика. Еден од методите за овој успех е што ги набавува своите материјали од етички добавувачи, избирајќи главно природни влакна кои се обновливи и рециклирани материјали.

Пример за бавна мода како вид на бизнис-примени е Patagojija, која со својата негативна маркетиншка кампања „Не ја купувај оваа јакна“ апелираше до своите клиенти двапати да размислат пред да купат и да се одлучат само за работи што ќе им траат. Компанијата постигна раст на приходите со тоа што продолжи да произведува облека што трае. За време на црниот петок 2016 година тие собраа 10 милиони долари од продажбата, а целиот приход го донираа во борбата против климатските промени.

Заедно со брендовите Deciem, Freitag и Allbirds последниве години редовно го бојкотираат овој ден, што поттикнува масовно купување.