Интервју Рикен Јамамото: Не се согласувам со гледиштата за архитектура на Кензо Танге

Овогодинешниот лауреат на наградата Прицкер, Рикен Јамамото, на крајот на септември беше гостин на Калеидоскопот на културата во Нови Сад. Тој одржа предавање во преполната сала на Српскиот народен театар. Алехандро Аравена, претседателот на овогодинешното жири на Прицкеровата награда, на доделувањето изјави дека Рикен Јамамото е скромен човек, но е многу силен архитект.

Јамамото е на архитектонската сцена повеќе од половина век. Тој е архитект со мисија. Проектирал приватни куќи, станбени и комерцијални објекти, училишта, универзитетски кампуси, музеи… Неговите реализации се во Јапонија, Кина, Јужна Кореја, Тајван, Швајцарија.

Роден е во Кина, а не зборува кинески. „Роден сум на крајот на Втората светска војна, во 1945 година во Пекинг. Тогаш Кина беше јапонска колонија. Моите родители живееа во Пекинг. Мајка ми беше лекар, а татко ми инженер. Сме морале да се вратиме во Јапонија бидејќи ја загубивме војната. Сум имал две години кога сме дошле во Токио“.

ОД ТЕХНИЧКИ ФАКУЛТЕТ НА СТУДИИ ПО АРХИТЕКТУРА

После тоа немавте никаква врска со Кина?

Не. По Втората светска војна тоа беа две сосема различни општества. А ситуацијата во светот беше таква што бевме и два непријателски народа. Живеев во Јапонија која имаше силни врски со Америка и Европа. Иако Кина е наша соседна земја, мошне долго немавме никакви односи. И денес Кина е различен свет од западниот, додека Јапонија е поблиску до европското општество.

Професијата најчесто се избира во раните дваесетти години, по завршување на средното образование. Прво го избравте техничкиот факултет, а дури подоцна се префрливте на архитектура.

Таков е и јапонскиот образовен систем. По завршувањето на средното училиште, треба да одлучиме на кој факултет да одиме. Архитектурата ја избрав кога имав 17-18 години. Уште пред средно училиште ме интересираше архитектура.

Прво отидов на Факултетот за технички науки (Nihon University, Department of Architecture, College of Science and Technology) и тамо дипломирав во 1968 година. Тоа беше година на големи промени во Европа.

Слично беше и во Јапонија. Го сменив факултетот и се запишав на магистерски студии на Уметничката школа во Токио (Master of Arts in Architecture, Tokyo University of the Arts, Faculty of Architecture). Магистрирав во 1971 година кај архитектот Хироши Хара. Потоа се приклучив на група која истражуваше стараи селски средини пред модернизација. Многу патував.

Зошто старите села биле интересни?

Во седумдесеттите години на минатиот век во светот се случија големи промени. Светската изложба (EXPO 1970) се одржа во Осака. Директор беше Кензо Танге и од оваа изложба направи голем настан. Тоа ја промени Јапонија. Меѓутоа, не се согласував со неговото гледиште за архитектурата. Многу модернистички ја планираше иднината. Тој многу се трудеше да ја направи Јапонија таква. Не се согласував со неговиот став.

Кензо Танге беше познат во Јапонија уште пред изложбата во Осака. Тогаш бев дипломиран студент, имав 25 години. И другите студенти не се согласуваат со неговиот крајно модернистички пристап. Тој сакаше да ги поврзе сите јапонски градови со пругата Шинкансен, односно мрежа на брзи возови или автопатишта.

Тоа беше премногу екстремен концепт за нас, тој стремеж кон целосна функционалност на градовите. Сакав да се вратам на модернизмот преку истражување на традицијата, односно предмодернистичкиот период. Пристапот на Танге, за мене беше полн со противречности.

Ми се чини дека Јапонија денес е мошне блиску до она што Танге го сакаше и планираше. Во поранешна Југославија тој е познат по тоа што победи на конкурсот за планот за реконструкција на Скопје разурнатото од земјотресот.

Мислам дека Кензо Танге не успеа во својата намерата, иако имаше проекти надвор од Јапонија. Во Скопје и во Болоња. Успешно ја направи инфраструктурата. Тогашниот премиер на Јапонија размислувал како Танге, па сето тоа го постигнале во соработка. Сметам дека во другите аспекти неговиот пристап не беше успешен.

Каков е вашиот однос кон модернизмот?

Јапонија е специфична земја. Многу градови беа целосно уништени за време на Втората светска војна. Слично беше и во Србија. Многу згради се разурнати во војните, но структурата на тие згради остана. Ми се чини дека и во Србија имаше потреба да се одржи традиционалната структура на градот.

Vila Yamakawa (1977)

Но, не и во Јапонија?

Многу тешко. Дрвото се користи во Јапонија уште од многу одамна. Нашите градови се направени од дрво и се многу убави. Отсекогаш било така. Особено во периодот Едо (1603-1867) кога најголемиот број куќи биле изградени од дрво. Градот Едо (денешен Токио) бил голем дрвен град. Но, американското бомбардирање уништи сè. Изгоре.

Дури и многу мали села и мали градови беа бомбардирани. Изгореа старите, традиционални градови како Кјото или Такајама, кој е еден од најубавите јапонски градови. Останаа само неколку примери од тие времиња. Бомбите уништија се.

По војната, моравме да изградиме нови градови. Насекаде. Планирани се по европски модел, според повелбата на CIAM. И тоа по углед на американските. Токио и Јокохама се целосно променети. Живееме во нови градови.

Понекогаш е многу тешко, но моето тело и моето однесување ја продолжуваат јапонската традиција. Сега е моментот кога треба да се менува системот на планирање на град. Се наоѓаме во критична точка. Не можеме повеќе да живееме според урбанистичките планови на Европа од 20 век.

Музеј на уметност Јокосука, Јапонија (2006)

НЕ Е ДОБРО КОГА НЕМА АВТОНОМИЈА

Што треба да се смени?

Затоа се фокусирав на стариот систем.

А тоа е?

Старите градови имале самоуправа. Биле автономни, а тоа е многу важно. Сега државата контролира сè, вклучително и градовите. Не е добро кога нема автономија. Тогаш градовите се слаби. Државата е многу посилна од мал град.

Во Европа некаде е поинаку. Деновиве бев во Болоња. Системот за управување со градот таму е многу подобар отколку во Јапонија. Болоња е управувана од локална власт. Имаат автономија. Тоа е многу жив и убав град. Градот има пријатни отворени простори и долги тремови. Ми се чини дека поради оваа автономија Болоња е толку поразлична од другите европски градови.

Мораме да го најдеме својот пат и да им овозможиме на нашите градови поголема независност.

Кога зборувате за заедницата, на што навистина мислите? Дека заедницата треба да има моќ и автономија да управува со градот?

Да.

Проектирате социјални станови. Која е разликата во проектирање социјалните станови во Јапонија, и да се изразиме така – обични станови, во Јапонија, каде што, барем ни се чини, живеењето е речиси спартанско?

По Втората светска војна, проектирањето на социјалните станови во Јапонија беше под големо влијание на Советскиот Сојуз. Таму становите се изградени под влијание на CIAM. Тоа беше сосема нов стил во Европа во проектирањето на станови во споредба со 19 век.

Едно време авангардата беше многу силна во Советскиот Сојуз, а рускиот конструктивизам беше доста влијателен во Европа. После во европската архитектура работите се сменија, а во Русија стана силен советски стил.

Се граделе многу станбени објекти, особено во времето на Сталин. Тоа беа мали станови. Многу слични на оние во Јапонија. Советската конструктивистичка архитектура во голема мера ја модернизираше Јапонија. Тоа е социјална архитектура во Јапонија.

Hotakubo Housing (1991)

Со други зборови, социјалното домување е помодерно од „нормалната“ станбена архитектура?

За многу Јапонци, модерна архитектура е руски конструктивизам, а такви објекти има многу. Меѓутоа, тука има одредени контрадикторности. Односот меѓу европската и сталинистичката архитектура. Има многу такви куќи ширум Јапонија. Мали се квадратурите и без трем. Не постои меѓупростор помеѓу јавното и приватното.

Традиционалната јапонска куќа, иако има мала површина, има трем што го дели јавниот од приватниот дел. Во куќите што се градени по советски принцип нема такво нешто, а кога ќе ја отворите вратата од куќата, гостинот може да види се. Само вратите ги делат тие два простора – јавен и приватен.

Сега во Јапонија, стигнавме до точка кога нешто сериозно мора да се промени.

Таа граница помеѓу јавниот и приватниот простор ја решавате со тераси. Социјалните станови имаат и тераси кои се всушност места за средби.

Терасите се многу важни. Некогаш тие се простории за прием на гости. Мојата намера, а тоа се разликува од „рускиот“ стил, е да има некој меѓупростор помеѓу јавниот простор и приватноста на куќата. Мора да има нешто. Тоа е неопходно.

Кога ќе дојдам во некоја куќа, откако ќе се отвор вратата, се влегува во хол, тоа е тој простор помеѓу. Сите куќи во стар стил во Јапонија имаат меѓупростор. Некогаш е тераса, некогаш настрешница, но тој простор секогаш постои.

Порано, во помалите средини, многу семејства живееле заедно. Денес, овие простори за живеење се одвоени. И како тогаш да се поврзат петстотини луѓе со урбанистичко планирање? Јас би сакал, а не е ни тешко. Една од можностите е тераса или заеднички простори за гости.

Прашањето е и како да дојдете до заеднички пари кога имате петстотини станари. Но, дури и мала сума пари може да биде корисна за одржување на просторот. Тоа е првиот степен на автономија. Предложив овој систем да се имплементира и во Кина и во Јужна Кореја. Таму градев станбени згради.

Pangyo Housing, Jужна Корејa (2010)

МОЌТА ТРЕБА ДА И СЕ ВРАТИ НА ЗАЕДНИЦАТА

Вие сте деветтиот лауреат на Прицкер од Јапонија. Многу јапонски архитекти од различни генерации се активни на меѓународната сцена. Дали ова прави голема компетитивност на јапонската архитектура сцена?

Досега, Прицкер добија: Кензо Танге (1987), Фумихико Маки (1993), Тадао Андо (1995), Казујо Сеџима и Рјуе Нишизава (2010), Тојо Ито (2013), Шигеру Бан (2014) и Арата Исозаки (2019). Сите тие се различни генерации.

Јапонија е многу тешка земја за создавање архитектура. Многу поразлично од Европа.

Земјотреси, цунами, сурова клима…

А немаме ни добар систем… нема независност. После Втората светска војна нашите градови и села се под управа на државата и нема добар однос меѓу граѓаните и државата. Јапонија брзо расте, земјата е многу силна и успешна во овој поглед. Денес е земја со високи приходи.

Моја желба е работите да се сменат, за да бидат добри за заедницата. Луѓето треба да градат сопствена куќа и заедница. Моќта треба да и се врати на заедницата. Во сето ова архитектурата е многу важна. Мислам дека затоа ја добив Прицкеровата награда.

Од друга страна, архитектите се многу различни едни од други. Тојо Ито, Шигеру Бан… сакаат да им помогнат на областите каде што се случија големите несреќи, на местата кои беа места на ужас. Шигеру Бан е многу посветен на тоа и тоа многу силно. Отиде на тие страшни места и предложи многу нешта.

За места погодени од природни катастрофи…

Места каде се водеа војни, области погодени од цунами, земјотреси… Брзо реагираше. Проектираше привремени куќи направени од хартија. Тоа е одлична идеја.

Во Јапонија традиционално се користи хартија за изградба на куќи.

Шигеру Бан е лауреат на Прицкер. Неговата архитектура е силна. Многу е ценет. Тојо Ито исто така. По цунамито многу помогна да се обноват куќите, предложил и Куќа за сите (house for all).  Тоа е извонреден начин да им се помогне на луѓето погодени од цунамито. Покрај тоа, тој има свест и чувство за традиционалната јапонска архитектура и проектира поинаку од Европејците. Тоа е неговиот начин.

А кој е Вашиот?

Мојот начин е силно поврзан со социјалните односи во архитектурата. Затоа толку многу го истражувам односот помеѓу јавното и приватното. Поставувам тремови каде што тие се среќаваат. Воведувам систем. Можеби ќе го наречат Јамамото начин. Начинот на кој верувам дека е можно да се промени светот на иднината. Мојот пат и начин се разликува од другите јапонски архитекти.

Јапонија има многу добри архитекти.

Мислам дека затоа девет архитекти од Јапонија се добитници на Прицкер.

Jian Wai SOHO, Peking (2004)

Кои се вашите клиенти?

Во мојот случај тоа се државните и приватните компании. Да речеме, за она што го работев во Кина, инвеститор беше приватна компанија. Тоа е голем станбено-деловен комплекс, речиси 800.000 квадратни метри (Jian Wai SOHO, Пекинг, 2004). Клиентот сакаше тоа да биде само станбен комплекс, бидејќи во Кина не е вообичаено да се мешаат деловен и станбен дел. Ако е само домување, тогаш речиси и да нема никакви активности.

Препорачав работата и животот да одат заедно, што е многу подобро. И се покажа многу успешно. Местото денеска го посетуваат и туристи. Не сум сигурен дека мојот кинески клиент ќе може да продолжи по тој пат, бидејќи и таму државата е многу силна. И нивните намери се разликуваат.

Дали сте среќен како архитект?

Педесет проценти од мојата кариера беше успешна, а другите педесет проценти не, па сега сакам да бидам успешен и во тие преостанати педесет проценти.

Извор: Градња.рс