„Икони XIV-XX век” во Чифте амам

Во Националната галерија на Македонија, објект Чифте амам, на 21 декември  2017 година (петок) во 19 часот ќе се отвори  изложбата „Икони  XIV-XX век“. Во средината на XX век во културното живеење во Македонија се јавува потреба македонската ликовна сцена да биде водена и поттикнувана од стручна институција во која би се презентирала и афирмирала македонската ликовна уметност. За таа цел била извршена адаптација, односно конзервација и реставрација на Даутпашиниот амам и тој ја добил функцијата на уметничка галерија. Набргу, благодарение на ентузијазмот и професионалноста на стручниот тим во Галеријата, почнува да се формира и збирка ликовни дела. Се правеле откупи од македонски, српски, хрватски, словенечки, црногорски и од босански автори. Во исто време од страна на Археолошкиот музеј на Галеријата ѝ биле предадени педесетина икони, од кои дел биле изложени во тогашната поставка на галеријата, а преостанатиот дел бил сместен во нејзините депоа. Тоа биле пред сè икони донесени од тогаш неактивните цркви и манастири заради нивна безбедност и заштита. Преостанатиот дел биле откупи од приватни колекции.

На свеченото отварање на Галеријата во 1950 година била отворена и првата поставка на ликовни дела: икони од XIV до XIX век, копии од најубавите примери на македонските фрески и ликовни дела од тогашната македонска и југословенска современа уметност.

Овој податок  зборува дека иконите хронолошки биле дел од поставката на галеријата од првите години од нејзиното постоење. Во текстот за каталогот издаден во 1950 година по повод отворањето на првата официјална поставка, меѓу другото, стои: „На Илинден 1950 година македонските уметници, по двегодишна подготовка, удрија темел на првата уметничка галерија во Скопје. Во Галеријата ги гледаме безимените наши зографи што со своите дела ги напишаа најубавите страници на нашата уметничка историја. Живеејќи под најтешки политички и економски услови во поробениот и заборавен Балкан, тие беа творци на најсилното што го даде човештвото во уметноста за полни четири века oд италијанската ренесанса и три века пред генијалниот Ѓото“. (Каталог, Уметничка галерија  Скопје, Скопје, 1950).

Денес збирката на икони  во Националната галерија на Македонија  брои над педесетина примероци, од кои една икона датира од средината на XIV век, една од XV/XVI век, а другите му припаѓаат на поствизантискиот период, периодот на преродбата (XIX) век, и мал број икони од почетокот на XX век. Според стилската и хронолошката припадност, најмногу примероци им припаѓаат на поствизантискиот период и периодот на преродбата.

На изложбата ќе бидат презентирани речиси четириесет икони, светогорски графики и копии од фрески од колекцијата на Националната галерија на Македонија и Музејот на Македонија. Изложбата на љубителите на уметноста им дава преглед на стилскиот и на хронолошкиот развој на македонското иконописно творештво од XIV до XX.

По пaдот на Самуиловото царство во 1018 година, Македонија потпаѓа под византиска власт. Тогаш настануваат наубавите и најуспешни уметнички остварувања во црковната уметност и не случајно овој период во историјата на уметноста ќе биде обележан како ренесанса на палеолозите (1261-1453). Иконата како автентичен продукт на византиската цивилизација станала водечки култен објект во православната црква. Молитвите упатени до неа и нејзината посредничка улога меѓу небото и земјата придонеле таа да стане човекова потреба за добивање морална сила и спасение на душата. Како единствен траен институционален фактор кој имал големо влијание во квалитетот и продукцијата на иконите е Охридската архиепископија, црковна институција втемелена уште за време на цар Самуил, која до крајот на своето постоење останала чувар на културните традиции во Македонија.

По 1395 година, со воспоставувањето на османлиската власт во Македонија и со прекинувањето на комуникациите со трговските и културните центри, активноста на зографските работилници полека почнува да гасне. Продукцијата на сликарски дела почнува да се намалува, а очигледен е и падот на квалитетот на новосоздадените дела. Осиромашувањето на населението довело до помала побарувачка на икони поради што зографските тајфи почнале да се растураат. Но, фактот што по потпаѓањето на Македонија под османлиска власт Охридската архиепископија не била укината, има особена важност во одржување на континуитетот на уметничкото творештво во Македонија.

Кон крајот на XIX век доаѓа до значајни промени во религиозното сликарство. Со појавата на Димитар Андонов Папрадишки и Ѓорѓи Зографски очигледни се новите ликовно-естетски вредности во црковното сликарство. Школувани во Русија тие полека го напуштаат традиционалното сликарство правејќи ги првите чекори кон граѓанската уметност. Ним во првата деценија на XX век им се придружуваат Коста Вангеловиќ и Трајко Муфтински.

Изложбата ќе биде отворена до 30 јануари 2018 година.