Архитект чија инсталација крева прашина: „Запрете го Google, ќе ни ги украде градовите“

Apple, Facebook, Google и Uber не се демократски. Градат свои населби, се инфилтрираат во јавниот превоз и така ни ги контролираат нашите животи.

„Како ќе живееме заедно“ е насловот на со интернет отвореното архитектонско биенале во Венеција, кое го постави либанскиот кустос Хашим Саркис. Годинава има многу национални павилјони, многу одговори на прашањето, од најголемиот стакленик во светот под купола, преку 3Д печатени згради, па до целосно испразнет павилјон. Се чини дека Биеналето никогаш не било поразновидно, а одговор на поставеното прашање е речиси невозможен.

Деновиве многу се зборуваше во меѓународните медиуми за австрискиот павилјон, чии кустоси се Peter Mörtenböck и Helge Mooshammer, Centre for Global Architecture, и изложувачите Ловро Кончар-Гамулин, Christian Frieß, Pieter de Cuyper, Julius Bartz te Ruth Köchl. Темата со која се занимаваат е како гиганти како Apple, Facebook и Google сè повеќе го превземаат и нашиот физички простор, не само виртуелниот.

Ловро Кончар-Гамулин, роден во Загреб, студирал архитектура во Виена, еден е од претставниците на австрискиот павилјон на Биеналето. Дека архитектурата е неговиот единствен животен избор, одлучил веќе на училиште. Не би студирал, вели, ништо друго. Бил малку расфрлан, вели за себе, па на заминувањето на студии по архитектура надвор од Загреб, меѓу другото, се одлучил, затоа што сметал дека подобро ќе се фокусира во нов град. По дипломирањет архитектура останал да работи во Виена, каде го пишува и својот докторат.

Во средните дваесеттите години, вработен е во канцеларијата на Mörtenböcka и Mooshammera при Техничкиот универзитет Виена. Тие го поканиле на соработка непосредно по одбраната на неговата дипломска работа, која се занимавала со неформални економии во контекст на архитектурата, поконкретно – просторите за трговија, пазарите. Своето истражување го започнал со улицата Коњшчинска во Загреб, која некогаш била позната по препродажба на работи, претежно облека, колоквијално кажано под тезга.

„Просторите за трговија секогаш ме фасцинираат. Во дипломската работа, која ја одбранив во Виена, се занимавав со идејата за ревитализација на сите протори за трговија во Загреб, како оние познатите Долац, Кватриќ, пазарите Бранимир и Трешњевачка, така и оние кои полека исчезнуваат“, вели тој за „Јутарњи лист“.

Исто така, Ловро Кончар-Гамулин ја проучувал и промената на односот кон просторите за трговија.

Неговите работодавачи Peter Mörtenböck и Helge Mooshammer, кои го избраа за австрискиот павилјон на Биеналето во Венеција, се автори на книгата „Informal Market Worlds: Reader: The Architecture of Economic Pressure“, која се занимава со оваа тема.

Настапот на Биеналето во Венеција тематски се продолжува на неговата диплома, како и на докторатот на кој работи во моментов.

„Станува збор за нова тема во академската заедница, и се нарекува platform urbanism. Всушност, и не знам како можеме да го преведеме овој термин. Во секој случај, испитуваме како дигиталните платформи го менуваат животот во градот, понекогаш незабележливо“ – објаснува. Ловро Кончар-Гамулин и неговите колеги укажуваат на фактот дека архитектите веќе некое време не водат главен збор кога се во прашање визиите за иднината на градовите, туку тоа се дигиталните платформи на технолошките компании.

Apple на Петтата авенија

„Тие се одговорни за преселување во дигиталниот свет на многу аспекти од секојдневниот живот, начинот на кој работиме, учиме, купуваме, релаксираме, се инфилтрираат во сите аспекти на општеството, вклучително и во архитектурата. Google во неколку големи светски градови проектира таканаречени паметни населби, каде на луѓето, меѓу другото, им се гарантира побрз интернет и низа слични услуги. Но, нивните жители се согласуваат на некој начин да бидат „следени“. Uber планира да се уфрли во јавниот превоз. Facebook веќе започнува со изградба на нискобуџетни згради. Најконкретен пример е Apple, од каде веќе брендираат цели плоштади. Преземаат контролата над јавниот простор и неверојатно е дека тоа навистина им се дозволува. Примери се Apple на Петтата авенија во Њујорк или Apple на плоштадот Piazzi Liberta во Милано, каде што тие самите поставуваат елементи на урбана опрема“.

Apple веќе се всели во продавниците на Grand Central во Њујорк

„Нашата желба е да ја подигнеме свеста на луѓето за оваа појава, бидејќи ни се чини дека ова што се случува за многу луѓе е сè уште неопипливо. Многумина сè уште ги гледаат овие платформи само во мобилните телефони, а не во урбаниот простор, каде што се тие и те како активни. Важно прашање е кој ќе биде сопственик на јавниот простор во иднина, дали на приватните интереси ќе им се овозможи да се инфилтрираат во јавните плоштади на овој начин, како и колку сакаат. Сите овие компании, иако ветуваат демократија, се организирани како авторитарни. Амазон вработува повеќе од милион луѓе, но неколку од нив одлучуваат за иднината на компанијата„ – истакнува Кончар-Гамулин. Со овие теми се занимава и во својот докторат.

Apple на плоштадот Piazzi Liberta во Милано

„Се занимавам со тезата дека дигиталниот и физичкиот простор ќе се спојат, ќе се преклопат, што веќе се случува преку платформите за проширена реалност и како ова преклопување ќе влијае на јавниот простор“ – вели. „Некои познати светски архитекти дури и не проектираат повеќе за Земјата, туку за вселената“, додава. На пример, Бјарке Ингелс, некогаш гостин во Загреб, гради град за Марс во пустината во Дубаи, што е проект на кој работи веќе некое време.

„Ми се чини дека со овој проект сака да сугерира дека сè е готово, како веќе да кренал раце. Тоа е претерано. Треба, се разбира, да гледаме напред, но исто така да ги земеме предвид актуелните проблеми, како што е еколошката криза што во моментов нè погодува на глобално ниво“ – предупредува соговорникот на „Јутарњи лист“, кој не смета дека 3Д печатењето на зградите е толку важно за иднината, колку што се зборува за тоа.

„Има неколку примери и на Биеналето во Венеција. Но, верувам дека на крајот ќе постои некој хибрид на 3Д печатење и класичен пристап“ – забележува тој.

На крајот на разговорот, „Јутарњи лист“ го прашува како му изгледа Биеналето, кои павилјони му се интересни.

„Некој напиша дека Биеналето е пролазен забавен парк за оние малку поупатените. Не се согласувам. Биеналето е најпрестижната изложба на архитектура во светот и неговото значење се шири. Можеби би го истакнал израелскиот павилјон, во кој го испитуваат влијанието на технологијата и механизацијата во земјоделството на односот на човекот со природата. Јапонскиот павилјон секогаш воодушевува. Тие ја демонтираа традиционалната јапонска куќа, ги поставија сите елементи низ павилјонот и за времетраењето на изложбата повторно ќе ги состават за да покажат како може да се внесе нов живот. Во германскиот павилјон се занимаваат со алтернативна иднина, 2038 година, во која сè е идеално, од здравствена заштита достапна за секого, па натаму. Но, павилјонот е сосема радикален, затоа што е празен и содржи само неколку QR-кодови и игра во која влегувате со скенирање. Прашањето е, се разбира, колку можат да се поврзат со посетителите на тој начин, затоа што на посетителите треба да им понудите содржина. Но, можеби ќе биде сензација, кој знае“ – заклучува тој.

Извор: „Јутарњи лист“