Трудот за свлечишта од проектот CRISIS координиран од ИЗИИС – награден за најдобар труд

1. За Resylab и ICL и 

Во периодот од 23-ти до 26-ти мат 2022 во Ријека, Хрватска се одржа петтиот по ред регионален симпозиум за свлечишта во Јадранско-балканскиот Регион Resylab  во Ријека, Хрватска. Овој симпозиум се одржува секои две години под директно покровителство на Интернационалниот конзорциум за свлечишта (ICL) – https://icl.iplhq.org/

Меѓународниот конзорциум за свлечишта (ICL) создаден на Симпозиумот во Кјото во јануари 2002 година е меѓународна невладина и непрофитна научна организација. ICL ја воспостави Меѓународната програма за свлечишта (IPL) како програма на ICL до Акциониот план на Токио во 2006 година. IPL вклучува IPL-проекти, тригодишен Светски форум за свлечишта (WLF) и Светски центри за извонредност за намалување на ризикот од лизгање на земјиштето (WCoE). ICL го предложи ISDR-ICL Sendai Partnerships 2015-2025 за глобална промоција на разбирање и намалување на ризикот од катастрофи од свлечишта на Третата светска конференција за намалување на ризикот од катастрофи (3-та WCDRR) во Сендаи, Јапонија.

Интернационалниот конзорциум за свлечишта (ICL)  – при креирањето на партнерството ISDR- ICL 2015-2025

Истиот беше прифатен и усвоен од  Обединетите нации и од 16 меѓународни чинители и национални организации. Од 2022 година и Друштвото на геотехника на Македонија (ДГМ) е член на интернационалниот конзорциум за свлечишта, претставуван од вонр. проф. д-р Јулијана Бојаџиева од ИЗИИС за периодот 2021-2022.

Потврда за членство на ДГМ во ICL

2. Делови од наградениот труд

На Симпозиумот меѓу повеќе од 40-тина трудови од регионот и од целиот свет, беше презентиран и прогласен за најдобар труд, трудот со наслов:

Harmonized approach for mapping the earthquake-induced landslide hazard at the cross-border region between North Macedonia, Greece and Albania

Од група автори:

Julijana Bojadjieva⁽¹⁾, Vlatko Sheshov⁽¹⁾, Kemal Edip(1), Radmila Shalic(1), Marta Stojmanovska(1), Roberta Apostolska(1), Stavroula Fotopoulou(2), Dimitris Pitilakis(2), Neritan Shkodrani(3), Markel Babaleku(3), Francesca Bozzoni(4), Antonella di Meo (4)

Овој труд претставува дел од активностите изработени во рамките на работниот пакет бр. 2 во проектот CRISIS, координиран од ИЗИИС, а финансиран од Европската Унија, програма UCPM – Union civil protection mechanism.

За да може да се дефинира хазардот од свлечиште или кој било друг хазард во одреден прекуграничен регион, потребно е да се усвои унифициран усогласен пристап кој ќе го карактеризира хазардот со еднаков пристап и критериум. Овој труд го сумира најпрво сегашното ниво на истражување на свлечишта во трите земји, Северна Македонија, Албанија и Грција и потоа го презентира избраниот усогласен пристап за мапирање на опасноста од свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион. Истражувањето се изведува во проектот CRISIS кој има за цел да го подобри управувањето со катастрофи и вонредни состојби преку градење хармонизиран и ефикасен систем за проценка на ризикот на основните услуги и транспортната инфраструктура во прекуграничниот регион помеѓу Северна Македонија, Албанија и Грција (http://www.crisis -project.org/).

Главните проектни активности вклучуваат:

1. Прекугранична проценка на повеќе опасности (земјотреси и лизгање на земјиштето)

2. Проценка на потребите

3. Прекугранична проценка на поголем ризик

4. Развој на прекугранична веб-база, платформа за проценка и управување со ризик

Во трудот е презентиран предложен хармонизиран пристап за оцена и мапирање на хазард на свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион меѓу Македонија, Албанија и Грција. Креираните мапи на хазард од свлечишта предизвикани од земјотрес ќе придонесат за дефинирање на ризикот на критичната инфраструктура и капиталните објекти (болници и училишта) на регионално ниво во пограничниот регион.

Како прв чекор, беше извршен темелен преглед на постоечките национални карти и истражувања во трите земји како и преглед на достапните европски иницијативи кои се занимаваат со проценка на хазардот од свлечишта.

Врз основа на овој темелен преглед, Европската иницијатива ELSUSv2 беше избрана како усогласен пристап за регионално мапирање на подложност на свлечишта во прекуграничниот регион. Оваа карта прикажува хармонизирани дигитални информации за дистрибуцијата на консолидирани, делумно консолидирани и неконсолидирани геолошки материјали на европска територија. Базата на податоци за мапите за подложност на ELSUSv2 е бесплатен пристап и може лесно да се преземе по барање на следната веб-локација:

https://esdac.jrc.ec.europa.eu/content/european-landslide-susceptibility-map-elsus-v2

Врз основа на темелниот преглед на националната перспектива и достапните податоци во трите земји од прекуграничниот регион, Северна Македонија, Албанија и Грција, како и достапните европски истражувачки проекти поврзани со оцена на хазард од свлечишта, може да се заклучи дека пристапот ELSUS е најсоодветната хармонизирана методологија за подложност на свлечишта во прекуграничниот регион. Картата на подложност на свлечиште на прекуграничниот регион на Грција, Северна Македонија и Албанија е претставена врз основа на Паневропската карта за подложност на свлечишта, верзија 2 (ELSUS v2, Wilde et al. 2018)

Методолошкиот пристап за елаборација, валидација и класификација на ELSUSV2 е ист како и претходната верзија наречена ELSUS 1000, пријавена во Гинтер и сор. (2014). Поконкретно, се користи квантитативен метод, комбинирајќи ги информациите за фреквенција на настанување на свлечиштата со просторен мултикритериумски модел составен од три критериуми: наклон на теренот (сл. 3), литологија и покривка на земјиштето.

Сл. 2 Карта на подложност на свлечишта на прекуграничниот регион на Грција, Северна Македонија и Албанија (каде што подложноста на свлечиште 1 = многу ниска; 2 = ниска; 3 = умерена; 4 = висока; 5 = многу висока) усвоена од ELSUS v2 (Wilde et al. 2018)

Сл. 3 Наклон на теренот на прекуграничниот регион на Грција, Северна Македонија и Албанија според ELSUS v2 (Wilde etal. 2018)

Од особен интерес во проектот CRISIS, е анализирањето на настанување на свлечишта предизвикани од земјотрес. Картите на хазард од свлечишта се пресметуваат во однос на трајните поместувања предизвикани од различни сценарија за земјотреси. Земјотресите може да предизвикаат нестабилност на теренот преку примена на хоризонтални или вертикални забрзувања на лизгачката маса долж падината на теренот. Вредноста на максималното забрзување на тлото кое е потребно да предизвика намалување на факторот на сигурност на 1,0 е означена со критично забрзување a_c. Оваа вредност на забрзувањето најчесто се определува врз основа на псевдостатички анализи на стабилноста на косините и/или емпириски врз основа на истражувања на однесувањето на косините за време на претходно случени земјотреси. Деформации во наклонетиот терен се случуваат кога максималното забрзување од земјотресот ќе го надмине критичното забрзување на косината. Табела 2 ги прикажува усвоените критични вредности на забрзување како функција од подложноста на свлечишта врз основа на ELSUS2. Усвоените вредности, се во согласност со оние предложени во Hazus-методологијата за оцена на хазард од свлечишта (NIBS, 2004; Pitilakis et al. 2009). Сл. 5 претставува мапа на критично забрзување за прекуграничниот регион (CBR).

Сл. 4. Карта на критичното забрзување како функција од подложноста на свлечиште за пограничниот регион

Понатаму, за да се процени трајното поместување на наклонот за различните сценарија за земјотреси, се користи аналитички однос предложен од Фотопулу и Питилакис (2015).

Конечниот производ на зонираноста на опасност од свлечиште е претставен со дигитални карти на очекувани трајни поместувања за однапред дефинираните сценарија за земјотреси за повратен период од 475 и 975 година, соодветно (слика 5 и 6). Врз основа на креираните карти за 475 години повратен период се очекува трајните поместувања да бидат во опсег до 20 cm за некои делови во источна Албанија и јужниот дел на прекуграничниот регион помеѓу Албанија и Грција. Од друга страна, за 975 години повратен период, очекуваните трајни поместувања достигнуваат 60 cm со варијација на вредностите низ целата територија на прекуграничниот регион.

Сл. 5. Просторна распределба на трајното поместување на тлото  (PGD) за пограничниот регион  за сеизмичко сценарио

со повратен период од 475 години

Сл. 6. Просторна распределба на трајното поместување на тлото  (PGD) за пограничниот регион  за сеизмичко сценарио

со повратен период од 975 години

3. Заклучоци

Врз основа на извршените анализи и креираните карти може да се направат следните констатации:

– До 65 % од територијата на прекуграничниот регион спаѓа во висока и многу висока подложност на свлечишта, што се должи на фактот што поголемиот дел од територијата е планински регион.

– Презентираниот пристап за прекуграничниот регион е едноставна алатка која може да се примени за да се идентификуваат опасните области, каде што се достапни само ограничени геоморфолошки, геолошки и сеизмолошки податоци. Пресметаните мапи се искористени во проектот CRISIS како влез за проценка на ризикот на критичната инфраструктура и основните сервиси на регионално ниво. Исто така, истите се употребени како влез во креираната веб- платформа за менаџирање на хазард и ризици во пограничниот регион.

– Особено е важно да се истакне дека креираните карти ќе служат како  почетна точка во понатамошни детални анализи во помал размер, засновани на подетални влезни сетови на податоци, кои постепено се развиваат во земјите вклучени во ова истражување.

Благодарност:

Презентираното истражување е направено во рамките на проектот Crisis „Сеопфатна проценка на ризикот на основните услуги и транспортната инфраструктура“ поддржан од Механизмот за цивилна заштита на Унијата (101004830 – CRISIS – UCPM-2020-PP-AG).

Автори:

вонр. проф. д-р Јулијана Бојаџиева, проф. д-р Влатко Шешов, вонр. проф. д-р Кемал Едип, вонр. проф. д-р Радмила Шалиќ-Макреска,  проф. д-р Роберта Апостолска, вонр. проф. д-р Александра Богдановиќ, вонр. проф. д-р Марија Витанова, вонр. проф. д-р Марта Стојмановска

1) University Ss Cyril and Methodius, Institute of earthquake engineering and engineering seismology -IZIIS, Skopje, N.Macedonia

2) Aristotle University of Thessaloniki – AUTH, Thessaloniki, Greece

3) Polytechnic University of Tirana, Albania, Faculty of Civil Engineering

4) European Centre for Training and Research in Earthquake Engineering, Eucentre, Pavia, Italy