Кружната економија може да ја ублажи климатската криза

Имаме проблем со отпадот, а не го решаваме со брзина со која би требало за да го спасиме светот. Минатата година во светот се фрлиле околу 300 милиони тони пластика, што е скоро еквивалентно на тежината на човечката популација. Научниците очекуваат дека во океаните до 2050 година може да има повеќе пластика од риба. Електронскиот отпад тежи повеќе од 50 милиони тони. И, иако премногу луѓе сè уште гладуваат, трошиме третина од произведената храна.

Во извештај на World Resources Institute се наведува дека повеќе од 100 милијарди тони ресурси влегуваат во економијата секоја година, а повеќе од 60 отсто завршуваат како емисија на отпад или стаклена градина.

Пандемијата од Ковид-19 со која речиси веќе една година се соочува светот предизвика  значителен удар во глобалната економија. Во овој период продажбата на облека опадна, но набавките од дома и канцеларија за опрема за вежбање пораснаа, трошењето во туристичката индустрија се намали, но купувањето намирници се зголеми. Употребата на пластика за еднократна употреба значително се зголеми, додека падот на цените на нафтата го намали економскиот поттик за рециклирање на пластика.

Рецесијата во 2008 година ни покажа дека секој пад на потрошувачката веројатно ќе биде привремен без заеднички напор да се направат подолгорочни промени.

Ова не е само за потрошувачите да купуваат премногу и да рециклираат премалку. Нашата глобална економија е изградена врз моделот „земи- употреби – фрли “, каде што се користат природни ресурси, а потоа завршуваат како отпад. Овој неефикасен модел ја турка нашата планета на работ на издржливост, ја продлабочува климатската криза и ги осиромашува ресурсите што ни се потребни за поддршка на порамноправен  и одржлив напредок на заедниците во иднина.

ПРЕДНОСТИ НА ПРАТИКУВАЊЕ / ВОСПОСТАВУВАЊЕ КРУЖНА ЕКОНОМИЈА

Треба да го смениме нашиот начин на размислување и да изградиме систем на кружна економија – каде што пред сè отпадот и загадувањето се дестимулираат, производите и материјалите остануваат во употреба многу подолго и природните еко-системи можат да се регенерираат.

Преминувањето  кон циркуларна економија ќе даде клучен придонес кон зачувување на животната средина и ублажување на климатската криза. Практикувањето на принципите на кружна економија за пет клучни ресурси – цемент, алуминиум, челик, пластика и храна – може да ги намали емисиите на СО2 за 3,7 милијарди тони во 2050 година, што е еквивалентно на елиминирање на сегашните емисии од сите видови на транспорт.

Ова не е само прашање на животната средина. Едноставно, има социјална и економска смисла подобро да се искористат оскудните ресурси со дизајнирање систем за избегнување на отпад и одржување на материјалите во употреба подолго. Треба да се размисли за фактот дека има 100 пати повеќе злато во еден тон отфрлени мобилни телефони отколку во еден тон златна руда. Ако ги намалиме загубите на храна и отпадот за само една четвртина, би можеле да нахраниме 870 милиони гладни луѓе.

Истражувањата покажуваат дека создавањето кружна економија нуди економска можност од 4,5 трилиони американски долари со избегнување на отпад, истовремено создавајќи раст на бизнисот и можности за вработување. Целта е да се прекине врската помеѓу економскиот раст и употребата на природни ресурси, така што нашето глобално економско добро не е поврзано со уништување на животната средина, се наведува во извештајот на World Resources Institutе.

ТРИ НАЧИНИ НА ТРАНЗИЦИЈА КОН КРУЖНАТА ЕКОНОМИЈА

Постојат три начела  на кои треба да се одговори, а тоа е консумирајте помалку и подобро (паметно) и создадете услови за системска промена.

Кружната економија се фокусира на подобро искористување на природните ресурси, а едноставниот факт е дека многумина од нас трошат премногу. Во текот на 20 век, употребата на суровини во светот се зголеми со двојно поголема брзина на пораст на населението. Во светот често пати се случува луѓето во најбогатите земји да консумираат 10 пати повеќе производи од најсиромашните, и затоа се јавува потребата повеќето од луѓето да трошат помалку, а многу други да консумираат повеќе.

Кружна економија не значи само да се троши помалку, туку и да се троши умно и одговорно. За потрошувачите, ова може да значи избор на типови на производи што се произведени на поодржливи начини или кои можат да се рециклираат.

Свеста на потрошувачите за одржливост е во пораст на глобално ниво, а мнозинството потрошувачи велат дека очекуваат брендовите да го направат она што е правилно. Притисокот на потрошувачите е клучен дел  – алка во синџирот во поттикнувањето на деловните субјекти да ги променат своите производствени практики, а владите да воведат стимулативниполитики.

Потрошувачите можат да сторат многу само кога целата економија е изградена врз моделот „ земи- употреби – фрли“. Она што ни треба е системска промена, така што одржливоста не зависи само од изборот на потрошувачот.

Основниот принцип на кружната економија е дека производите треба да бидат дизајнирани да траат, со составни делови или материјали што можат повторно да се користат.

Има многу што треба да се направи од страната на политиката за да се поттикне кружењето на ресурсите  на ниво на системи. Мора да има голема промена за да се стимулира или бара употреба на секундарни или рециклирани материјали, на пример со ставање даноци на производи кои користат само девствени материјали. Велика Британија направи чекор во оваа насока со воведување данок на пластична амбалажа која има помалку од 30 отсто рециклирана содржина.

Исто така, мора да има големи инвестиции во инфраструктурата, така што рециклирањето може да се прошири, па дури и задолжително. Една успешна приказна доаѓа од Република Кореја, каде воведувањето на задолжителна програма за рециклирање на отпад од храна и забраната за отпад од храна на депониите доведоа до импресивни 95 отсто отпад да се рециклира во компост, храна за животни, биогас или цврсто гориво. Предложениот европски зелен договор претставува многу слични политики, вклучително и Акционен план за циркуларна економија.

Бидејќи се повеќе и повеќе влади воведуваат политики кои поттикнуваат рециклирање и повторна употреба, а како што свеста на потрошувачите околу одржливоста продолжува да расте, компаниите што прифаќаат кружни деловни модели ќе се најдат во јасна деловна предност.

МАКЕДОНИЈА МОРА ДА НАЈДЕ НАЧИН ЗА УПРАВУВАЊЕ СО ОТПАДОТ

Нашата економија сè уште е главно ориентирана на „создавање, употреба и отстранување“ на материјалните ресурси на линеарен начин. Како земја кандидат за пристапување во ЕУ, Република Северна Македонија треба да ги примени сите европски стандарди и најдобри практики, како и да се усогласи со законодавството на ЕУ и да најде начин за управување со отпад, што е важен сегмент во промената од линеарна во кружна економија. “Клучните предизвици, забележани во нашиот извештајот за 2019 година, кои се однесуваат на генерирање квалитетни податоци, како предуслов за изработка на стратегии и системи засновани на докази за следење на напредокот во кој било сектор, вклучувајќи го и развојот во секторите кои се основни за кружната економија сè уште се релевантни“, вели Соња Дамчевска од ЕНВ-НЕТ Македонија.

Во контекст на приближување на Македонија и усогласување со целите на ЕУ за воведување кружна економија, новиот нацрт Националниот план за управување со отпад 2020-2030, исто така, дава рамка за клучните мерки и активности, и предвидува период во кој овие мерки и активности може да се очекува да почнат да се спроведуваат во нашата земја. Клучните мерки и активности предложени во овој плански документ се поделени во групи со период на започнување и спроведување соодветен за Македонија, објаснува Дамчевска.

Според неа иновациите се важен чекор за економски развој и инвестиции на која било земја. Во Македонија, што се однесува до иновациите, најновите показатели на Европската иновативна ранг-листа (2020) сè уште ја категоризираат Република Северна Македонија како „скромен иноватор“ во споредба со другите европски земји. Ова рангирање произлегува од слабите перформанси што се под просекот на ЕУ во однос на неколку клучни индикатори, иако има постојан напредок во релативните перформанси во споредба со ЕУ во 2012 година за 10,8 индексни поени, но заостанува четири индексни поени во споредба со ЕУ во 2019 година.